मेंदूची शारीरिक रचना सिटीस्कॅन चा शोध लागे पर्यंत माहीत झालेली नव्हती.. डोक्यातील कवटीच्या आत मेंदू बंदिस्त होता आणि ही कवटी अभेद्य असल्यामुळे आत पोहोचून माहिती करून घेणे शक्य झाले नव्हते. पण 1972 साली सिटीस्कॅन चा शोध लागला आणि कवटीच्या आत असलेल्या मेंदूची प्रतिमा पाहण्यास मिळाली. आणि त्यानंतर वैदकीय क्षेत्रात मोठी क्रांती झाली काही काळातच पेट स्कॅन (Posistron Emission Tomography)एम आर आई स्कॅन (Magnetic Resonance Imaging) स्पेक्ट स्कॅन (Single Photon Emission Computed Tomography) या तंत्रज्ञानाचा शोध लागला आणि त्यामुळे कवटीच्या आतील मेंदूची प्रतिमा, रचना, कार्यपद्धतीची माहिती या दोन्ही गोष्टी शक्य झाल्या तसेच मेंदूच्या आतील पेशींच्या असंख्य रचना व मार्गातून रसायने कशी प्रवाहित होतात याचाही मागोवा घेता आला.
विचार करणे, जाणीव होणे, माहितीची चाळणी करणे आणि स्मृतीची साठवण करणे इत्यादी प्रक्रिया घडत असताना मेंदूच्या हालचाली कशा होतात त्या पाहणे, समजून घेणे एक अविस्मरणीय अनुभव आहे. आता हेही पाहणे शक्य झाले आहे की मेंदूतील विविध भागांना रक्त पुरवठा कसा व किती होतो. तसेच निरनिराळ्या कामासाठी मेंदूला किती शक्ती वापरावी लागते आपल्या मेंदूत सुमारे १०० बिलियन न्यूरॉन्स आहेत पूर्ण वाढ झालेला मेंदू 1.4 kg वजनाचा असतो.
मेंदूचे मुख्यता तीन भाग आहे
सेरेब्रम (Cerebram) , सेरेबेलम (Cerebellum) , ब्रेन स्टेम Brain Stem
सेरेब्रम (Cerebram) -सेरेब्रम् हा मेंदूचा सर्वात मोठा भाग आहे की ज्यातून विचार आणि भावनांचा उगम होतो सेरिब्रल चे चार भाग आहेत .
फ्रॉन्टल लोब (Frontal Lobe )-प्रश्नांची साठवणूक होते.
पॅरिएटल लोब (Parietal Lobe )- मेंदूला होणाऱ्या जाणिवांतून नेमक्या जाणिवांची चाळणी होते.
टेम्पोरल लोब ( Temporal Lobe )-स्मृती, श्रावणशक्ती, भाषा यावर नियंत्रण होते.
ऑक्सिपिटल लोब ( Occipital Lobe ) दृष्टीसाठी उपयुक्त आहे .
सेरिब्रल मध्ये निओकॉर्टेक्स आणि लिंबिक सिस्टिम हे दोन भाग असतात त्यापैकी निओकॉर्टेक्स वैचारिक तर लिंबिक सिस्टिम मुळे भावनिक बाजू सांभाळली जाते.
सेरेबेलम ( Cerebellum ) - मेंदूचा हा भाग शरीर संतुलित राहण्यासाठी मदत करतो. मेंदूच्या ह्या भागाला इजा झाल्यास आपले शरीर सरळ उभे राहू शकणार नाही.
ब्रेन स्टेम (Brain Stem) - मेंदूच्या या भागात श्वसन संस्थेचं केंद्र आहे, हृदयाचे कार्य हि मेंदूच्या या भागातूनच चालतंय
आपला मेंदू किती GB चा आहे?
मेंदूची क्षमता असते अंदाजे २.५ पेटाबाईट.
१ पेटाबाईट म्हणजे १००० टेराबाईट.
१ टेरा बाईट १००० जीबी.
मानवाचा मेंदू संगणकापेक्षाही जास्त गतीने काम करतो. आपला मेंदू एका सेंकदात ३८ हजार ऑपरेशन करू शकतो. यातून हे, सपष्ट होते, की आपल्या मेंदूची क्षमता ही संगणकापेक्षा जास्त आहे. मेंदूमधील सगळ्या रक्तवाहिन्या एकापुढे एक पसरविल्या, तर एक लाख मैल इतक्या लांबीच्या किंवा पृथ्वीला चार प्रदक्षिणा घालण्याइतक्या लांबीच्या होतील. आपल्या मेंदूमध्ये १०००० कोटी मज्जापेशी (न्यूरॉन्स) असतात. आकाशगंगेत असणाऱ्या ताऱ्यांएवढी ही संख्या असते. दर सेकंदाला एक न्यूरॉन याप्रमाणे आपण मोजमाप करायला लागलो, तर आपल्याला फक्त एका मेंदूतले न्यूरॉन्स मोजायला ३१७१ वर्षे लागतील!
उजवा आणि डावा मेंदू
उजवा मेंदू - कल्पनाशक्ती, शब्दोच्चाराविना ज्ञान प्राप्ती, आकार आणि पॅटर्न, संगीत, रंगकाम इत्यादी .डावा मेंदू - वाचन, लिखाण, श्रवण, उच्चारशास्त्र, क्रमवारी, नीटनेटकेपणा, रेषा कृती, इत्यादी
उदा. टी-शर्ट कोणत्या रंगाचे आहे हे उजवा मेंदू ओळखतो.
टी-शर्टवर काय लिहिलं आहे ते डावा मेंदू सांगू शकतो.